در مقالات قبلي در مورد اهميت و فوايد حفظ قرآن به نكاتي اشاره شد و از اين شماره به بعد به معرفي روشي در «حفظ قرآن مجيد» مي‌پردازيم و در ضمن ، به نكات ديگري در جهت اهميت و كارآيي حفظ قرآن، اشاره‌اي خواهيم داشت.
ابتدا به ذكر و توضيح نكاتي در مورد روش حفظ قرآن مي‌پردازيم كه توجه به آنها ضروري مي باشد.
1ـ اين روش مجموعه‌اي است از عناصر ذيل:
الف:تجربيات زمان اشتغال به حفظ قرآن؛
ب:تجربيات اشتغال به مرور و تكرار سوره‌ها و آياتي كه بعد از اتمام مرحله حفظ تا كنون ادامه يافته است و از زمان حفظ و تكرار، حدود سي سال را دربر مي گيرد؛
ج:تجربيات حاصل از تشكيل كلاسهاي متعدد، جهت تحفيظ قرآن براي كودكان، دانشجويان ، معلمان و مربيان؛
د: حكمت ترتيب نزول آيات و سوره‌هاي قرآن ؛
ه : بعضي از اصول علم روانشناسي آموزشي و نتايج بكار بستن آنها در روش آموزش مطلوب در طول دوره تدريس، اعم از كلاسهاي مخصوص حفظ قرآن و آموزشهاي الهي بطور مطلق، به خصوص تفسير و علوم قرآن و دروس ديگر؛
لازم به ذكر است عده‌اي از علاقه مندان به حفظ قرآن كه اشتياق زيادي به اين كار دارند و ديگران را هم به آن تشويق مي كنند و گروهي از معلمان قرآن در مدارس، كلاسهايي را در اين زمينه تشكيل مي‌دهند و فعاليتهاي زيادي هم در اين جهت دارند، طبعاً در اصل كار و هدف مقدسي كه دارند، فعاليت آنها قابل تحسين و تكريم است؛ اما متأسفانه گاهي نداشتن روش عالمانه و بكاربردن روشهاي نامطلوب، مشكلات زيادي براي متعلمان به وجود مي‌آورد. در اين گونه كلاسها گاهي خود معلم و مربي يا طراح و برنامه ريز، خود دوره حفظ قرآن را طي كرده و حتي موفق به حفظ تمام قرآن مجيد هم شده است؛ اما استعداد و قدرت روحي شخصي راملاك عمل قرار مي‌دهد. در حالي‌كه افراد شركت كننده در كلاس استعدادها و موفقيت‌هاي متفاوتي دارند.
2ـ بطوري‌كه درمقالات قبلي (مقدمه‌اي به روش حفظ قرآن) ذكر شد، هدف اصلي از حفظ قرآن، دريافت عميق آموزشهاي خداوند عالم و ارتباط با دقايق معاني آيات و اتصال به «ذكر كثير» است، به طوري كه اين كار در مجموع منشأ آثار اساسي در اعمال و رفتار و ايجاد پايه‌هاي اخلاق الهي در انسان شود. يعني هدف از حفظ آيات نبايد صرفاً حفظ الفاظ آنها باشد و به همان اكتفا شود.
3ـ پايه و اساس موفقيت در اين اقدام متعالي، اشتياق شديد قلبي نسبت به آن است و قدرت عظيم عشق، مشكلات كار و موانع موجود در راه را از بين مي‌برد.
اشتياق لازم به اين كار در جوانان و سنين بالاتر، از طريق توجه به قداست مقصود و از طريق توجه به فوايد عظيم متعدد آن و هر دوي آنها از طريق توجه به اهميت موضوع در سيره شريف رسول خدا (ص) و ائمه اهل بيت عصمت و طهارت (ع) حاصل مي شود.
اما در سنين كودكي اشتياق لازم به ا ين كار از طريق توجه دادن معلمان و اوليا به اهميت كار و توجه عملي خود آنها (معلمان واوليا) و تشويق هاي لازم و توضيح نتايج و آثار آن به دست مي‌آيد.
4ـ در ابتداي كار، غرض اصلي فقط نبايد حفظ تمام قرآن باشد ـ اگر چه حفظ تمام آن بسيار متعالي و عظيمي است ـ چون در آن صورت كار سنگين جلوه مي‌كند و فاصله زيادي بين فردي كه در اين راه قدم گذاشته و مقصد احساس مي شود.
حفظ هر آيه‌اي از قرآن به تنهايي مقصدي است مطلوب و كسي كه به اين كار اقدام كرده، بايد مدام توجه كند به اين كه تا آن وقت چند آيه حفظ كرده ا ست.
5ـ مناسب‌ترين وقت براي شروع برنامه روزانه، اول صبح ـ بعد از نماز صبح ـ و يا ساعات آخر شب ؛يعني سحر مي باشد و دقت مناسب ديگر شب، قبل از خواب خواهدبود؛ چون در اثر احساس رضايت و صرف مقداري از وقت روز به قرآن و در اثر انس با آن و آرامش روحي ناشي از آن، ميل به ادامه كار شديدتر مي شود.
6ـ همراه با حفظ هر آيه، معناي آن نيزـ حداقل در حد ترجمه ـ بايد به خاطر سپرده شود؛اما توجه به معاني دقيق و تفسير فشرده آنها در زمان مناسبي طبق اين روش توصيه خواهد شد.
7 ـ همراه با حفظ هر آيه، شماره آن هم بايد بخاطر سپرده شود؛ چون اين كار كمك زيادي به حفظ سريع آيات و نگهداري آنهابه ذهن مي‌كند. به خصوص شماره‌هاي آخر هر واحد حفظ؛ يعني ا گر واحد حفظ پنج آيه در هر نوبت انتخاب شود، شماره‌هاي 5،10، 15،20، 25 و… بايد مورد توجه بيشتري قرار گيرد.
8ـ براي حفظ آيات در هر نوبت ،بايد تعداد معيني از آنها در نظر گرفته شود و واحد حفظ در اين روش، پنج آيه مي باشد. لازم است در هر نوبتي كه شروع به حفظ آياتي مي‌شود، به حفظ حداكثر پنج آيه اكتفا شود، مگر در مواردي كه سوره‌اي كمتر از ده آيه دارد كه در آن صورت حفظ تمام آيات آن در يك نوبت اشكالي ايجاد نخواهد كرد.
9 ـ در مرحله اول اگر آيه مورد نظر كوتاه بود، با چند بار قرائت و توجه به تمام آن، يكجا حفظ مي‌شود و درآيات طولاني ،اول بايد آيه را به چند قسمت تقسيم كرد و بعد از حفظ قسمت اول، قسمت دوم را به آن افزود.
براي هفته اول در اين برنامه ده سوره از آخر قرآن ؛ يعني ا ز سوره «ناس» تا «فيل» در نظر گرفته شده است. آيات اين سوره ها كوتاه وبراي ذهن ها آشناست و حفظ آنها در ابتدا مشكلي ايجاد نخواهد كرد(در مورد مشكلات شروع به حفظ از اول قرآن مجيد، يعني سوره بقره و ممنوعيت آن از جهت عقلي ، به خواست خداوند درشماره بعدي توضيحاتي خواهيم داد).
روز اول ، لازم است حفظ سوره «ناس» به ترتيب ذيل شروع شود:
الف:آيه اول سوره (قل أَعوذُ بِرَبّ النّاس) چند بار از روي قرآن خوانده شود و بعد بدون رؤيت آيه در قرآن، يعني از حفظ چند بار تكرار شود. شماره آيه هم مورد توجه قرار گيرد.
به همين صورت تك‌تك آيه‌ها مستقل و به تنهايي چند بار خوانده شود و بعد از حفظ به آيات قبلي ضميمه شود تا آخر سوره كه جمعاً شش آيه مي باشند.
اين ترتيب؛ يعني حفظ آيات به صورت تك تك و ضميمه كردن آنها به يكديگر با توجه به شماره و تكرار آنها، هم به صورت تك تك و هم مجموعه، هميشه و در مورد همه سوره‌ها بايد بكار بسته شود.
ب:در نوبت دوم كه بهتر است بعد از ظهر همان روز باشد، سوره «فلق» به همان ترتيب حفظ شود، اما قبل از حفظ آن لازم است سوره قبلي (ناس) چند بار تكرار شود.
روز دوم، ابتدا دو سوره قبلي (ناس و فلق) حداقل هر كدام دو مرتبه تكرار شود و بعد سوره «اخلاص» و بعد در نوبت ديگر سوره «تبت» هر دو در ابتداي آن روز حفظ شودو در نوبت ديگر سوره «نصر» .
در آخر روز دوم هم پنج سوره حفظ شده، (ناس ـ فلق ـ‌اخلاص ـ تبت ـ نصر) حداقل سه بار تكرار شود.
روز سوم، اول پنج سوره حفظ شده قبلي يك بار از حفظ تكرار شود و بعد سوره كافرون حفظ شود و در طول روز اين سوره چند مرتبه تكرار شود. در آخر روز، تمام سوره‌هاي حفظ شده، يك بار تكرار شود.
روز چهارم، اول سوره‌هاي قبلي يك بار تكرار شود، (از حفظ و نه از روي قرآن) بعد سوره «ماعون» حفظ شود و مطابق با آنچه قبلاً گفته شد، اين سوره در آن روز چند بار تكرار شود و در طول روز در هر فرصتي كه پيش مي آيد، سوره‌هاي قبلي بطور جدا از هم و با فاصله تكرار شود.
روز پنجم، ابتدا سوره‌هاي قبلي تكرار شود، بعد «سوره قريش» حفظ شود و در طول روز چند مرتبه تكرار شود. لازم نيست در اول روز تمام سوره‌هاي قبلي تكرار شود، چون آن برنامه وقتي لازم بود كه سوره‌هاي حفظ شده، كم بود؛ اما از اينجا به بعد تكرار سوره‌ها به تفكيك و با فاصله بايد انجام گيرد و بهتر است درس ساعت هاي اوليه روز، برنامه حفظ سوره‌هاي جديد عملي شود و تكرار در طول روزودر فرصت‌هاي به دست آمده انجام گيرد.
روز ششم، ابتدا سوره «فيل» حفظ شود، با حفظ اين سوره برنامه هفته اول به پايان مي‌رسد. اگر تكرار به صورتي كه ذكر شد، انجام گيرد، آيات حفظ شده به صورت «ملكه ذهني» درمي آيد و به سادگي فراموش نمي‌شود و تكرار كمتري نيزاحتياج خواهد بود.
هفته دوم، براي اين هفته شش سوره بعدي در نظر گرفته شده، سوره‌هاي همزه ـ عصر ـ تكاثر ـ قارعه ـ‌عاديات ـ‌زلزله. اين سوره‌ها هر كدام در يك روز بايد حفظ شود.
برنامه تكرار بايد مثل هفته قبل انجام گيرد.
هفته سوم،در اين هفته حفظ سوره‌ها متوقف شود و به معناي آيات توجه بيشتري شود و هر روز سه تا از سوره‌هاي حفظ شده ،حداقل هر كدام دوبار تكرار شود.
هفته چهارم، روز اول پنج آيه از «سوره بينه» حفظ شود و بقيه اين سوره به روزهاي ديگر موكول شود. بعداً توضيح داده خواهد شد كه لازم است، بعضي از سوره‌ها در چند بخش حفظ شود و بين بخش‌هاي آن فاصله شود، مثلاً آياتي از سوره ديگر حفظ شود.
در اين هفته مجموعاً تا سوره «تين» حفظ شود، و بقيه وقت صرف تكرار سوره‌هاي قبلي شود.
جهت رعايت اختصار در مقاله و در نظر گرفتن حجم نشريه ناچار بقيه برنامه به شماره بعد موكول مي‌شود و تا انتشار شماره بعدي نشريه برنامه‌اي تعيين نمي‌شود. اگر كساني تمايل به حفظ سوره‌هاي بيشتري داشته باشند، بهتر است از سوره‌اي خارج از برنامه مذكور شروع كنند ظو بهتر است از سوره‌هايي كه حفظ آنها بيشتر متداول مي‌باشد مثل سوره هاي واقعه، يس، الرحمان، جمعه و ... انتخاب كنند.
لازم است تكرار سوره‌هاي حفظ شده با تقسيم آنها به روزهاي هفته به طور مرتب ا نجام گيرد و آمادگي براي حفظ سوره‌هاي بعدي پيدا شود.